Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Azerbaycan ziyareti, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile görüşmesi ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile yaptığı telefon görüşmesinin arka planında Zengezur koridoru çevresinde hareketlilik gözleniyor.
Özellikle resmi Bakü, son birkaç ayda yürüttüğü yoğun ve verimli müzakerelerle koridorun açılması konusunda bölgeye ilgi duyan birçok ülkenin desteğini almayı başardı. Ancak Güney Kafkasya’da ve büyük güçler arasında Zengezur Koridoru’nun açılmasını istemeyen ülkeler de var. Koridorun açılmasını isteyen ve istemeyen ülkeler zaten jeopolitik düzeyde kutuplaşmış durumdaydı. Zengezur Koridoru bu kutuplaşmayı daha da keskinleştirdi.
Şu soru ortaya çıkıyor: Zengezur koridorunun açılmasını hangi ülkeler istiyor ve istemiyor? İlgi alanları, hedefleri ve endişeleri nelerdir?
Bu soruların cevabını bulmak için Zengezur Koridorunu açmak isteyen ülkelere hem Güney Kafkasya yani bölgesel bağlamda hem de büyük güçler yani büyük güçler bağlamında bakmak gerektiğine inanıyorum. Jeopolitik bağlamda.
Azerbaycan ve Ermenistan’ın konuya ilişkin tutumunun net olduğunu, dolayısıyla bu iki ülkenin tutumunun yazıya yansıtılmayacağını belirtmek isterim.
Gürcistan’ın Zengezur koridoruna bakışı temkinli. Yani resmi Tiflis koridorun açılmasına karşı olmasa da endişeleri var. Gürcistan’ı endişelendiren asıl mesele, Zengezur Koridoru’nun açılması ve Ermenistan ile Azerbaycan arasında imzalanan barış anlaşmasının arka planına karşı bölgesel öneminin kaybıdır.
Mevcut şartlarda Azerbaycan Gürcistan’la petrol ve gaz projeleri yürütüyor. Bunun karşılığında Tiflis hem gelir elde ediyor hem de söz konusu doğal kaynakları ucuza satın alabiliyor. Zengezur Koridoru’nun açılmasına rağmen Bakü tüm bunları Ermenistan’la yapabilir.
Türkiye, Zengezur koridorunun açılmasını açıkça istiyor. Ankara’nın konuya bakışı Avrupa’ya taşınacak petrol ve doğalgaz hacminin artmasıyla ilgili. Daha doğrusu Türkiye, Osmanlı’nın Baharat ve İpek Yolları üzerindeki kontrolüne karşı Batı’ya baskı uygulamak için petrol ve doğalgazı kullanmayı düşünüyor.
Türkiye’nin Avrupa’ya petrol ve doğalgaz taşımadığı doğru ama Zengezur koridorunun açılmasıyla birlikte Bakü’nün yeni projelerle taşınacak petrol ve gaz hacmini artıracağını biliyor. Türkiye, Avrupa’ya ulaşımda söz sahibi olarak Batı’ya karşı avantaj sağlamak istiyor. Ayrıca Bakü’nün petrol ve gaz taşımacılığındaki artışı Türkiye’nin enerjide bağımlılığını sona erdirebilir.
İran, Zengezur koridorunun açılmasını kesinlikle istemiyor. Tahran’ın konuya bakışı hem kaygılar hem de çıkarlar bağlamında dikkat çekicidir. Böylece İran Koridoru’nun açılmasıyla birlikte bölgedeki sınırların değişeceğini düşünüyor. Bu da Tahran’ın Avrupa’ya ana erişiminin kapatılması anlamına geliyor. Ayrıca Ermenistan sınırı da İran açısından yasa dışı faaliyetler açısından önem taşıyor. Yasadışı silah ve uyuşturucu kaçakçılığından bahsediyoruz. Tahran bu iki yasa dışı ticareti Ermenistan üzerinden Avrupa’ya gerçekleştiriyor ve milyonlarca dolar fon elde ediliyor.
Elbette Tahran’ı endişelendiren bir diğer faktör de Azerbaycan’la ilgili. Koridorun açılmasıyla Bakü’nün güçleneceğini bilen Tahran, Karabağ’dan sonra Zengezur’un ardından hedefin Güney Azerbaycan olacağını düşünüyor. Özellikle Ankara ve Bakü’nün bu yönde belirli bir planla hareket ettiği düşüncesi Tahran’ı siyasi açıdan paranoyaklaştırıyor.
Zangezur Koridorunu açmak isteyen ülkelerin başında Rusya geliyor. Kremlin’in bu konudaki görüşü bölgesel iletişimin kontrol edilmesi yönünde. Ukrayna ile savaş bağlamında Batı’nın yaptırımları Kremlin’in geliri üzerinde ciddi bir etki yarattı. Rusya, hem Batı üzerindeki baskıyı artırmak hem de ek nefes alma alanı sağlamak için koridoru açmak istiyor. Şunu da belirtmeliyim ki, 10 Kasım açıklamasına göre Rusya’nın koridorun güvenliğini sağlaması gerekiyor.
Sonuç olarak Türkiye ve Rusya Zengezur Koridorunu açmak istiyor, İran buna karşı çıkıyor, Gürcistan ise temkinli davranıyor. Ancak koridorun açılmasını etkileyecek temel faktör bölgesel aktörlerin yanı sıra jeopolitik aktörlerdir.
Mesela Çin koridoru açmak istiyor. Pekin bunu “Tek Kuşak, Tek Yol” projesinin bir parçası olarak görüyor. ABD koridorun açılmasında duruma göre hareket ediyor. Yani açılma ihtimali arttıkça karşı çıkar.
Avrupa’da koridorun açılmasıyla ilgilenen başlıca aktörler İngiltere ve İtalya’dır. Karşı ülke ise Fransa. Macron hükümetinin koridora bakışı ve yaklaşımı olumsuz.
Genel olarak Zengezur koridorunun açılma ihtimali yüzde 50’nin üzerinde. Tabii bunun koridor prensibine mi yoksa yol prensibine mi dayanacağı henüz belli değil. Ayrıca koridorun kimin kontrol edeceği de bir anlaşmazlık konusu.
Yazar: Siyaset bilimci Turan Rzayev
